Ο Τηλέμαχος Κάνθος (1910 – 1993) μαζί με τον Αδαμάντιο Διαμαντή συνιστούν τους δυο «πεσσούς» πάνω στους οποίους οικοδομήθηκε η σύγχρονη κυπριακή τέχνη. Το επικό στοιχείο του Διαμαντή συναντά και συμπληρώνει τον λυρισμό του Κάνθου ο οποίος χαρακτηρίστηκε ο ποιητής του κυπριακού τοπίου. Η Επιστροφή από τους Αγρούς ανήκει στη σειρά έργων που πραγματεύονται σκηνές της αγροτικής ζωής και, σε ένα σχεδόν μεταφυσικό επίπεδο, αποτυπώνει, μέσα από την όσμωση των σωμάτων με την απεραντοσύνη του τοπίου, τη σχέση Ανθρώπου και Χώρου. Σε επίπεδο εκφραστικού μέσου αναδεικνύει τη μαεστρία του καλλιτέχνη στον χειρισμό ενός απαιτητικού, τεχνικά, υλικού όπως η ξυλογραφία, από το οποίο κατορθώνει να εκμαιεύσει πολυποίκιλες διαβαθμίσεις.

Ο Στας Παράσκος (1933 – 2014), καλλιτεχνικό όνομα του Παρασκευά Αναστάση, κατέχει την “τιμητική” διάκριση του τελευταίου καλλιτέχνη που δικάστηκε στην Αγγλία με βάση τον Νόμο για αλητεία. Αιτία, μια έκθεση έργων του, το 1966 στο Leeds, τα οποία θεωρήθηκαν προκλητικά. Η εναντίωση σε κάθε κομφορμισμό υπήρξε στάση ζωής για τον Παράσκο και αυτό αποτυπώνεται στο έργο του. Η Παγανιστική Άνοιξη προδίδει από τον τίτλο την πίστη του καλλιτέχνη στη ζωοδότρα δύναμη της Φύσης και την απελευθερωτική επίδραση της ερωτικής ορμής. Η αίσθηση αυτή επιτείνεται με τα έντονα, φωβιστικά χρώματα και τις εικονογραφικές αναφορές στις μυθολογικές περιπέτειες του Δία (η απόδοση της αρπαγής της Ευρώπης).

Ο Βασίλης Μιχαηλίδης (1849 – 1917) θεωρείται ο εθνικός ποιητής της Κύπρου. Πρόκειται, επίσης, για τον πρώτο Κύπριο, με βάση τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία, ο οποίος αποπειράθηκε να σπουδάσει Καλές Τέχνες. Μαθήτευσε κυρίως στην αγιογραφία, ενώ για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, το έτος 1875, μετέβη στην Ιταλία (στη Νάπολη και πιθανόν και τη Ρώμη) για ανώτερες σπουδές στη ζωγραφική. Εκεί προφανώς θα ήλθε σε επαφή με την κληρονομιά και τα ιδεώδη του Κλασικισμού, η επιρροή των οποίων αποτυπώνεται στο έργο Μαντόνα και Παιδί που είναι καρπός εκείνης της περιόδου (1875 – 80). Εδώ, τα Αναγεννησιακά πρότυπα είναι εμφανέστατα, τόσο στη ζωγραφική γλώσσα όσο και στην επιλογή του θέματος.

Αν στο πρόσωπο του Ιωάννη Κισσονέργη η κυπριακή τέχνη αναγνωρίζει τον πρόδρομό της, τότε με τον Αδαμάντιο Διαμαντή (1900 – 1994) αποκτά τον πρώτο εκ των πατέρων της. Εμβριθής μελετητής των κλασικών ιδιωμάτων, διαμόρφωσε μια δική του ζωγραφική γλώσσα στην οποία κυριαρχούσε η επική πνοή των συνθέσεων και η αγάπη για την παράδοση –αρχαιοελληνική και βυζαντινή– του τόπου του. Στις Φυτεύτριες ο κύκλος της καθημερινής βιωτής, στον οποίο ο καλλιτέχνης αναγνώριζε τη διαιώνιση του αρχαιοελληνικού ήθους και τρόπου ζωής, ανάγεται σε τελετουργία. Κανένα ανεκδοτολογικό στοιχείο δεν διαταράσσει την εσωτερική ένταση της στιγμής, ενώ οι μορφές των γυναικών, δοσμένες με δωρική στιβαρότητα, γίνονται ένα με το τοπίο.

Μαζί με τον Στέλιο Βότση, ο Ανδρέας Χρυσοχός (1929) διαδραμάτισε, τόσο με το καλλιτεχνικό όσο και με το θεωρητικό του έργο, σημαίνοντα ρόλο στην εισαγωγή και σταδιακή επικράτηση των ανεικονικών τάσεων στην κυπριακή τέχνη. Ο Χρυσοχός προσέλαβε οργανικά και αφομοίωσε, τις κυριότερες εκδοχές της γεωμετρικής αφαίρεσης, τόσο την ασκητικότητα του Νεοπλαστικισμού όσο και τη ψευδαίσθηση της προοπτικής της Όπ Αρτ, εμπλουτίζοντάς τις με τη στοχαστική ενατένιση της βυζαντινής τέχνης με την οποία ήταν εξοικειωμένος λόγω παιδικών βιωμάτων. Στο έργο Θρόνος ΙΙ συγκεφαλαιώνεται η προσπάθεια του καλλιτέχνη να συμπυκνώσει τη ζωγραφική πράξη στα απολύτως ουσιώδη αποκαθαίροντας, κατά τη διαδικασία αυτή, τη σύνθεση από οποιοδήποτε στοιχείο αναπαράστασης.

Εκπρόσωπος της γενιάς των Κύπριων καλλιτεχνών οι οποίοι εμφανίστηκαν στο προσκήνιο την περίοδο μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Στέλιος Βότσης (1929 – 2012) ενσάρκωσε με εκπληκτική ενάργεια, μέσω του έργου του, τον αγώνα για συντονισμό της κυπριακής τέχνης με τα ρεύματα που επικρατούσαν στη διεθνή εικαστική σκηνή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συνακόλουθη, αναπόφευκτη, ρήξη της με τις τότε παραδεδεγμένες αξίες. Το έργο με τον τίτλο Σύνθεση συνοψίζει την προβληματική του δημιουργού και την προσπάθεια για επίτευξη, μέσω αυστηρά συντεταγμένων γεωμετρικών στοιχείων, της απόλυτης δομής και οργάνωσης πέρα και πάνω από τα εφήμερα αισθητηριακά ερεθίσματα και οτιδήποτε διακοσμητικό ή περιττό.

Ο Ιωάννης Κισσονέργης (1889 – 1963) κατατάσσεται στην πρώτη γενιά των Κύπριων καλλιτεχνών, αυτών οι οποίοι με το έργο τους έθεσαν τις βάσεις για τη μετέπειτα άνθηση της εικαστικής παραγωγής στο νησί. Ειδικά ο Κισσονέργης, όντας καθηγητής στη μέση εκπαίδευση, διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην καλλιέργεια της εικαστικής παιδείας αναμορφώνοντας τη μέθοδο διδασκαλίας του μαθήματος της Τέχνης και φέρνοντας τους μαθητές του σε επαφή με την ευρωπαϊκή ζωγραφική. Στην Επιστροφή στο Χωρίο, όπως και σε μεγάλο τμήμα του έργου του, ο Κισσονέργης αντλεί τα θέματά του από την καθημερινότητα των σύγχρονών του, διασώζοντας για τις μελλοντικές γενεές ορισμένες γοητευτικές πτυχές ενός τρόπου βίου που έχει πλέον παρέλθει.

Η Λουκία Νικολαΐδου-Βασιλείου (1909 – 1994) ήταν η πρώτη Κύπρια η οποία σπούδασε Καλές Τέχνες. Η θητεία της στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού της επέτρεψε να έρθει σε επαφή με όλα τα σημαντικά καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής της και μεταλαμπάδευσε την εμπειρία της αυτή στην Κύπρο του Μεσοπολέμου. Οι Αγαθοί Καρποί της Γης μαρτυρούν τις επιρροές από τον Πωλ Γκογκέν, τόσο σε επίπεδο μορφοπλαστικού λεξιλογίου όσο και σε επίπεδο θεματικής και συμβολισμών. Η δόμηση του ζωγραφικού χώρου μέσω μεγάλων χρωματικών επιφανειών αντλεί ευθέως από τα διδάγματα του Γάλλου ζωγράφου, ενώ η εμφανής αγάπη στον τρόπο απόδοσης των γυναικείων φιγούρων παραπέμπει αλληγορικά στην αναζήτηση της Αθωότητας.

Ο Γεώργιος Πολυβίου Γεωργίου (1901 – 1972) αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση μέσα στη σύνολη διαδρομή της σύγχρονης κυπριακής τέχνης. Γόνος αστικής οικογένειας της Αμμοχώστου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Κύπρου και του μεγαλύτερου λιμανιού, σπούδασε για βιοποριστικούς λόγους νομική· αφοσιώθηκε, όμως, στη ζωγραφική καταλείποντας ένα σώμα έργου που συναρπάζει για την τόλμη του ακόμη και σήμερα. Το έργο Διαφωνία στην Περιστερώνα απεικονίζει τις θεματολογίες που απασχόλησαν τον Γεωργίου: τους ανθρώπους της Κύπρου «τα μόνα αυθεντικά πλάσματα στο νησί» όπως έλεγε ο ίδιος και στοιχεία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής (η εκκλησία του φόντου, στο χωριό Περιστερώνα, είναι μια από τις μόλις δυο εκκλησίες στο νησί με πέντε τρούλους).

Παρά τη σύντομη, χρονικά, παρουσία του στα εικαστικά δρώμενα της Κύπρου ο Χριστόφορος Σάββα (1924 – 1968) υπήρξε ο καταλύτης στη διαδικασία εισαγωγής και διάδοσης των κατακτήσεων της αφηρημένης τέχνης στην Κύπρο καθώς και του σταδιακού συγχρωτισμού της κυπριακής τέχνης με το παγκόσμιο εικαστικό γίγνεσθαι της εποχής του. Στο έργο Στυμφαλίδες Όρνιθες ο Σάββα εμπνέεται από τον ομώνυμο άθλο του Ηρακλή. Το εκφραστικό μέσο που επιστρατεύει, η “υφασματογραφία” όπως ονομάτισε τη μέθοδο αυτή ο ίδιος ο δημιουργός, εντάσσεται στην ευρύτερη παράδοση του κολάζ –όπως την κληροδότησαν οι κυβιστές– αναχωνεύοντας, όμως, δημιουργικά τα διδάγματα της λαϊκής τέχνης και ειδικότερα του απλικέ και των εργόχειρων χαλιών τοίχου («ταπισερί»).